نکته نگار

بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی(5)

 نکته

 برخى گمان کرده‏اند که این مزار ازآن سید ابو البرکات محمد بن اسماعیل المشهدى است که در فهرست منتجب الدین ترجمه دارد(46) . به دلایل ذیل این گمان درست نمى باشد :

 - وى به المشهدى معروف نیست و بیشتر به ابو البرکات شهره است چنانکه مرحوم حاجى نورى بدان اشاره کرده است (47).

 - قرینه دیگر طبقه وى است که به طبقه مشایخ  صاحب المزار الکبیر تعلق دارد زیرا وى از جعفر الدرویستى نقل حدیث دارد در حالى که محمد بن جعفر المشهدى  از فرزند او عبد اللَّه بن جعفر الدرویستى (متوفى پس از 600) نقل حدیث دارد  . همچنین راوندى صاحب الخرائج (متوفى 573) شاگرد اوست از وى حدیث نقل مى کند  در حالى که در المزار الکبیر برخى تواریخ دریافت حدیث ، به پس از این دوران (سالهاى پس از 573 که شاگردش راوندى وفات یافته ) تعلق دارد . همچنین وى از شاگردان  شیخ طوسى ( جعفر الدرویستى و محیى الدین الحسین بن المظفر الحمدانی) نقل حدیث مى کند (48) و قاعدتا نمى تواند تا سال 580 که تاریخ دریافت برخى احادیث المزار الکبیر است زنده بوده باشد  .( از سال فوت شیخ طوسى 460 تا این تاریخ 120 سال فاصله است که با اضافه شدن سن دریافت حدیث براى شاگردان شیخ طوسى به حدود 135 تا 140 سال مى رسد ).

 - و در آخر آنکه دوره حیات وى از سال  457 تا 541 (49) هجرى قمرى بوده و او در نیمه دوم سده ششم زنده نبوده است و حال آنکه مؤلف «المزار الکبیر» در برخى اسناد تصریح مى‏کند که حدیث را در سالهاى نیمه دوم سده ششم دریافت کرده است  . به عنوان نمونه چند مورد در ذیل و مواردى نیز در پاورقى مى‏آید (50) ؛

 الف » واخبرنی السید الاجل العالم عبد الحمید بن التقی بن عبد اللَّه ابن اسامة العلوی الحسینی رضی اللَّه عنه فی ذی القعدة من سنة ثمانین وخمسمائة [580 ]قراءة علیه بحلة الجامعین ، قال : اخبرنا الشیخ المقرئ أبو الفرج احمد بن مشش القرشی فی یوم الاربعاء السابع والعشرین من شهر رمضان سنة ست وستین وخمسمائة قراءة علیه ...(51)

 ب» واخبرنی الشریف الجلیل أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوی الحسینی الحلبی ادام اللَّه عزه عند عوده من الحج فی سنة اربع وسبعین وخمسمائة [574 ]بمسجد السهلة ، حدثنی والدی علی بن زهرة ، عن جده ، عن الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن بابویه ...(52)

 ج » اخبرنی بها الشیخ الفقیه العالم أبو البقاء هبة اللَّه بن نما رضی اللَّه عنه فی شهر رمضان بداره فی الحلة بلد الجامعین سنة تسع و ستین و خمسمائة [569 ]، قال : اخبرنا الشیخ الامین العالم أبو عبد اللَّه الحسین بن احمد بن طحال المقدادی المجاور بمشهد مولانا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیه فی شهور سنة عشرین وخمسمائة ، قال : حدثنا الرئیس الاجل السید أبو البقاء هبة اللَّه بن ناصر بن الحسین بن نصر.(53)

 نتیجه آنکه اگر نپذیریم این مزار ازآن محمد بن جعفر المشهدى است ، نمى توانیم آن را به ابو البرکات نسبت دهیم و قهرا باید فرد ثالثى را به عنوان مؤلف بپذیریم که با توجه به منابع در مى یابیم ، چنین فردى که به ابن المشهدى مشهور باشد و در این طبقه باشد و اساتیدى این چنین داشته باشد ، نداریم و گزارش نشده است . بنابر این با توجه به قراین و شواهد ، تنها فرد باقى مانده براى انتساب این کتاب به او «محمد بن جعفر المشهدى» است .

اشاره

 مرحوم مجلسى در انتساب این مزار به مؤلف دچار تردید شده است (54). هر چند در بسیارى موارد (55) و از آنجمله در مقدمه بحار (56)، مؤلف آن را فردى به نام «محمد بن المشهدى» دانسته و با توجه به کیفیت اسناد روایاتش ، آن را کتابى معتبر شمرده است ، اما در تشخیص مصداق این شخصیت ، چنین گمان برده که او  «ابو البرکات محمد بن اسماعیل المشهدى» است (57). در مواردى نیز شک کرده که آیا واقعا کتاب از اوست یا از معاصرین وى مانند سید فخار و دیگران (58). همان گونه که ایشان به قرینه اسناد کتاب به این نتیجه رسیدند که که این اثر کتابى معتبر است ، اگر وقت کافى براى بررسى بیشتر در باره مؤلف کتاب داشتند به همین نتایجى که ما رسیدیم ، مى‏رسیدند . مرحوم حاجى نورى در بیان انتساب این کتاب به «محمد بن جعفر المشهدى الحائرى » ، به تردید یاد شده از سوى صاحب بحار الانوار پاسخ داده و توضیحاتى بیشترى در این زمینه در خاتمه وسایل دارند (59).

نتیجه‏

 تا بدین جا ثابت کردیم که نسخه موجود المزار الکبیر «محمد بن المشهدى» همان است که در دست پیشینانى چون عبد الکریم بن طاووس بوده که در فرحة الغرى از آن نقل کرده است.همچنین نسخه‏هاى از این کتاب که با نسخه فعلى ایران برابرى مى کند در دست حاجى نورى ، آقا بزرگ تهرانى ، بوده است . همچنین اشاره کردیم که مرحوم مجلسى بدین کتاب اعتماد داشته و در مواردى زیادى از نسخه در دسترس خودش از آن نقل کرده است و نیز گفتیم که شواهد موجود نشان از آن دارد که محمد بن المشهدى  همان شخصیت شناخته شده سده ششم « محمد بن جعفر المشهدى الحائرى » است که در اجازات از او نام برده شده ،نه شخص دیگر .

 بنابر این صاحب المزار الکبیر  ،  فردى شناخته شده و مورد اعتماد است و اظهار بى اطلاعى از شخصیت وى از سوى مرحوم خوئى (60) ناشى از کمبود وقت ایشان در بررسى بیشتر در باره مؤلف این کتاب است .